Γράφει ο Φίλιππος Πόλο
Μια από τις τροποποιήσεις που έφερε η ανάληψη της αμερικανικής προεδρίας από τον Ντόναλντ Τραμπ ήταν η απόφαση για περικοπές, αλλά και απόσυρση από μια σειρά διεθνών διακρατικών οργανισμών. Αυτό που από ορισμένους θεωρείται ως μια στροφή των ΗΠΑ προς τον απομονωτισμό, ένα δόγμα που κυριαρχούσε στη χάραξη πολιτικής της χώρας προ του Β΄ ΠΠ, επηρεάζει άμεσα και τις χρηματοδοτήσεις μιας σειράς από διεθνείς οργανισμούς ή οργανώσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως είναι ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών. Ένα σημαντικό ερώτημα που προκύπτει είναι πόσο αυτές οι περικοπές μπορούν να επηρεάσουν την παρουσία της UNFICYP στην Κύπρο.
Τμήματα του ΟΗΕ
Με σειρά από αποφάσεις όπως, για παράδειγμα, η προεδρική πράξη της 4ης Φεβρουαρίου 2025, η αμερικανική κυβέρνηση θέτει υπό αίρεση τη συμμετοχή της στη χρηματοδότηση διαφόρων οργανισμών-τμημάτων του ΟΗΕ. Πιο συγκεκριμένα, οι ΗΠΑ αποχώρησαν από το 2018 από το Συμβούλιο του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και θέτουν υπό διερεύνηση τη συμμετοχή τους στην UNESCO αλλά και στη UNRWA (Υπηρεσία Αρωγής του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες).
Σύμφωνα με υπολογισμούς, η διαφαινόμενη αποχώρηση των ΗΠΑ από τη χρηματοδότηση της UNRWA θα επηρεάσει τις επιχειρήσεις της στο πεδίο που αφορούν πάνω από 2 εκατομμύρια ανθρώπους στην πολύπαθη περιοχή της Παλαιστίνης, ιδίως της Γάζας, δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο τις συνθήκες της διαβίωσής τους.
Οι εν λόγω αποφάσεις από την πλευρά Τραμπ διανθίζονται με προτροπές προς τις χώρες συμμάχους των ΗΠΑ να συμβάλλουν με μεγαλύτερα ποσά σε όλες τις διεθνείς συμμαχίες στις οποίες λαμβάνουν μέρος, όπως λόγου χάρη στο ΝΑΤΟ. Πρόκειται για μια αντίληψη που δίνει μεγαλύτερη σημασία στις σχέσεις μεταξύ μεμονωμένων κρατών στη λογική του συμφέροντος, σε αντίθεση με τους μεγάλους διακρατικούς οργανισμούς.
Τα απόνερα της εξόδου
Η επίσημη αιτιολόγηση που δίνεται για αυτές τις αποφάσεις είναι ότι αυτοί οι οργανισμοί έχουν ξεφύγει από την αποστολή για την οποία δημιουργήθηκαν, επιτίθενται στους συμμάχους των ΗΠΑ και προάγουν τον αντισημιτισμό. Όμως επιπροσθέτως στο ίδιο κείμενο αναφέρεται ότι το αμέσως επόμενο διάστημα το ΥΠΕΞ και ο πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ θα θέσουν υπό διερεύνηση τη συμμετοχή των ΗΠΑ σε όλους τους διεθνούς οργανισμούς, είτε είναι κράτος-μέλος είτε προβάλλει οποιουδήποτε είδους υποστήριξη ή χρηματοδότηση.
Η εν λόγω συζήτηση όμως ουσιαστικά ταράζει τα θεμέλια της λειτουργίας των διεθνών οργανισμών, ιδίως του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Η χρηματοδότηση των οργανισμών αυτών με βάση το διαμορφωμένο μεταπολεμικό status quo βασίζεται στην οικονομική συνεισφορά των κρατών-μελών, ιδίως των μεγαλύτερων που αποτελούν και μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η μέχρι σήμερα οικονομική συνεισφορά των ΗΠΑ στον ΟΗΕ είναι πολύ μεγάλη. Πιο συγκεκριμένα, το αμερικανικό κράτος απέδωσε συνολικά περίπου 13 δισ. δολάρια στον ΟΗΕ το 2023.
Η διοίκηση Τραμπ όμως επιλέγει σιγά αλλά σταθερά να αποχωρεί από τη χρηματοδότηση οργανισμών του ΟΗΕ. Ένα τέτοιο παράδειγμα, που αποτυπώνει ανάγλυφα αυτές τις εξελίξεις, είναι η ανακοίνωση του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος του ΟΗΕ που κάνει λόγο για μείωση κατά 40% της χρηματοδότησής του για το 2025, μια εξέλιξη που βάζει σε κίνδυνο ένα πρόγραμμα που αφορά περίπου 58 εκατομμύρια ανθρώπους. Η κυβέρνηση Τραμπ κατήργησε το 83% των προγραμμάτων της USAID, η οποία διαχειριζόταν ετήσιο προϋπολογισμό 42,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή το 42% της παγκόσμιας ανθρωπιστικής βοήθειας. Αντίστοιχα, σύμφωνα με τον συνολικό προϋπολογισμό της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ, της οποίας τμήμα είναι και η UNFICYP, για το έτος 2024-2025, που αγγίζει τα 5,6 δισ. δολάρια, οι ΗΠΑ αποδίδουν το 26,95% του ποσού στην πρώτη θέση της λίστας των χρηματοδοτών, με την Κίνα και την Ιαπωνία να βρίσκονται στη δεύτερη και τρίτη θέση με 18,69% και 8,03% αντίστοιχα.
Προϋπολογισμός της UNFICYP
Αρχικά, η UNFICYP, η οποία και ιδρύθηκε το 1964, υποστηριζόταν εξολοκλήρου από εθελοντικές εισφορές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα έλλειμμα, το οποίο ώθησε τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1993 να διατάξει ότι, από εκεί και πέρα, τα έξοδα που δεν καλύπτονται από εθελοντικές συνεισφορές θα πρέπει να βαρύνουν τα κράτη-μέλη σύμφωνα με το άρθρο 17 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα με τον ιστότοπο του ΟΗΕ, ο προϋπολογισμός της UNFICYP για την περίοδο 2023- 2024 ανερχόταν σε 57.444.700 δολάρια.
O προϋπολογισμός αντιστοιχεί στην κάλυψη των εξόδων εργοδότησης στρατιωτικού προσωπικού της τάξης των 860 ατόμων, 69 αστυνομικών των Ηνωμένων Εθνών, 42 ατόμων διεθνούς προσωπικού (συμπεριλαμβανομένων δύο θέσεων που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο γενικής προσωρινής βοήθειας), 7 ειδικών αξιωματούχων και 115 ατόμων προσωπικού γενικών αρμοδιοτήτων της υπηρεσίας. Σύμφωνα με τον επίσημο προϋπολογισμό της Δύναμης, η Κυπριακή Δημοκρατία καλύπτει το 31,82% του συνολικού ποσού (ήτοι $18.282.400), ενώ η Ελληνική Δημοκρατία καλύπτει το 11,32% του συνολικού ποσού (ήτοι $6.500.000). Και οι δύο χώρες μαζί καλύπτουν το 43,14% του συνολικού ετήσιου προϋπολογισμού της UNFICYP. Το υπόλοιπο ποσό καλύπτεται από (υποχρεωτικές) εισφορές κρατών- μελών του ΟΗΕ, όπως αποφασίστηκε το 1993. Άλλωστε όλα τα 193 κράτη-μέλη του ΟΗΕ είναι υποχρεωμένα να χρηματοδοτούν διάφορα τμήματα του Οργανισμού, ως αναγκαστική συνθήκη της συμμετοχής τους σε αυτόν. Το ποσό που ορίζεται ώστε κάθε κράτος-μέλος να επωμιστεί καθορίζεται από μια φόρμουλα που λαμβάνει υπόψη το ΑΕΠ, το δημόσιο χρέος, τον πληθυσμό αλλά και άλλα αντίστοιχα μεγέθη.
Πώς θα την επηρεάσει
Σύμφωνα με έκθεση του αμερικανικού ΥΠΕΞ, το 2022 οι ΗΠΑ απέδωσαν 15,7 εκατομμύρια δολάρια στην UNFICYP. Μάλιστα ανέφερε ότι η υπηρεσία με αυτόν τον τρόπο «θα συνεχίσει να διατηρεί την απαραίτητη σταθερότητα για την επανέναρξη των συνομιλιών στην Κύπρο υπό τη διευκόλυνση του ΟΗΕ και τω αποφάσεών του που εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας στο πλαίσιο μιας διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας… Η αποστολή εξυπηρετεί τις προτεραιότητες εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, τη διατήρηση της ειρήνης στην Ανατολική Μεσόγειο και τη μείωση της πιθανότητας ξεσπάσματος μιας ευρύτερης περιφερειακής σύγκρουσης στην οποία εμπλέκονται οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ, Ελλάδα και Τουρκία».
Όπως προαναφέραμε, η αμερικανική κυβέρνηση δεν έχει πάρει ακόμη την απόφαση αναστολής της χρηματοδότησης της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ, καθότι βρίσκεται ακόμη στη φάση της διερεύνησης αν θα πρέπει να το κάνει. Σε περίπτωση που λάβει αυτή την απόφαση, όλες οι αποστολές ανά την υφήλιο θα επηρεαστούν, μεταξύ αυτών και της UNFICYP.
Θεωρείται ότι η συνεισφορά σήμερα των Ηνωμένων Πολιτειών στον προϋπολογισμό της UNFICYP είναι μικρότερη του 26% του συνόλου του προϋπολογισμού της Δύναμης, ενώ -όπως προαναφέραμε- σημαντικός είναι ο ρόλος της Κύπρου και της Ελλάδος στη χρηματοδότηση της αποστολής. Στην περίπτωση όμως που η διοίκηση Τραμπ λάβει αυτή την απόφαση, τότε, αυτό θα επηρεάσει τον συνολικό προϋπολογισμό με ένα αντίστοιχο έλλειμμα. Σε αυτή την περίπτωση εξετάζεται ακόμη και το ενδεχόμενο μείωσης του μισθού του προσωπικού κατά 20 με 30%.
Τι δηλώνει διπλωματική πηγή
Διπλωματική πηγή δήλωσε εξάλλου στον «Πολίτη» ότι «αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κάποιος λόγος ανησυχίας για τη μείωση της χρηματοδότησης της UNFICYP, καθότι, αν τεθεί, το θέμα θα αφορά το επόμενο έτος 2026, ενώ, σε περίπτωση που οι ΗΠΑ επιλέξουν να μειώσουν τη χρηματοδότησή τους προς συνολικά τις ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ, θα γίνει κεντρική ανακατανομή ώστε άλλα κράτη να καλύψουν το κενό που πιθανόν να δημιουργηθεί. Πάγια θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι η στήριξη της UNFICYP, η διασφάλιση των απαραίτητων οικονομικών πόρων ώστε να επιτελεί το έργο της στη συγκεκριμένη περιοχή ευθύνης της».
Ανδρέας Μαυρογιάννης: Αλλαγή του χαρακτήρα της UNFICYP
«Η επιλογή της διοίκησης Τραμπ να προβεί σε περικοπές στη χρηματοδότηση του ΟΗΕ έχει δημιουργήσει διάφορα προβλήματα. Οι ΗΠΑ έχουν περικόψει σημαντικό τμήμα των μη υποχρεωτικών πληρωμών προς τον οργανισμό αλλά και πολλές φορές δεν καταβάλλουν εγκαίρως ποσά που υποχρεούνται. Αυτή η κατάσταση έχει δημιουργήσει μεγάλο πρόβλημα ρευστότητας στον οργανισμό, με σοβαρό αντίκτυπο στην καθημερινή λειτουργία του: λόγου χάρη η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου του ΟΗΕ, που συνήθως πραγματοποιεί 12 εβδομάδες σύνοδο στη Γενεύη, φέτος αναγκάστηκε να κάνει 5 εβδομάδες, το κτήριο του ΟΗΕ στη Γενεύη αντιμετωπίζει πρόβλημα με τους ανελκυστήρες, ενώ οι συναντήσεις γίνονται μέχρι τις 6 η ώρα καθότι δεν υπάρχουν μεταφραστές μετά από αυτή την ώρα. Υπάρχουν περικοπές ακόμη και στην εκτύπωση χαρτιού. Γενικότερα αυτή η κατάσταση είναι πρωτόγνωρη για τον Οργανισμό. Παράλληλα, υπάρχουν σκέψεις για περικοπές στον μισθό του προσωπικού του ΟΗΕ της τάξης του 25 με 30%. Αυτή η σκέψη αφορά όλο το προσωπικό, πλην του στρατιωτικού για το οποίο υπάρχει διαφορετική διαδικασία μισθοδοσίας καθότι αυτή καταβάλλεται από τα κράτη από τα οποία προέρχονται και στη συνέχεια ο Οργανισμός τούς καταβάλλει το ποσό.
Παρότι υπάρχει μια ιδιαιτερότητα στον προϋπολογισμό της UNFICYP, καθότι κατά το ήμισυ καλύπτεται από Ελλάδα και Κύπρο, μια ενδεχόμενη περικοπή της χρηματοδότησης των ΗΠΑ στην επιτροπή θα είχε σοβαρό αντίκτυπο, της τάξης των 12 εκατομμυρίων ευρώ στον ετήσιο προϋπολογισμό της. Πέρα από το προσωπικό ή τη μισθοδοσία του είναι πιθανό να επηρεαστούν και άλλες υπηρεσίες που παρέχει η Δύναμη όπως η επίσκεψή της στα μαρωνίτικα χωριά, στα χωριά των εγκλωβισμένων, αλλά και στην Καρπασία.
Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να οδηγήσει στην αλλαγή του χαρακτήρα της UNFICYP, από μια Δύναμη κατάπαυσης του πυρός, που είναι σήμερα, σε μια Δύναμη που απλώς θα διαθέτει παρατηρητές, κάτι που θα μείωνε επίσης δραματικά το προσωπικό της.
